Historia „Błękitnej Czternastki”
XIV-ej Warszawskiej Żeńskiej Drużyny Harcerskiej

opracowała Anna Zawadzka przy pomocy Haliny Glińskiej-Sapalskiej, Ireny Pawlak, Anny Moraczewskiej,
Marii Wójcik-Chorążyny i innych
Warszawa 1986

Część IV

Lata 1957-1961

14 Warszawska Żeńska Drużyna Harcerska przestała istnieć w 1948 r. po 27 latach działalności, w której jedyną przerwę stanowił okres po upadku Powstania Warszawskiego, kiedy to najpierw
nie było Warszawy, a potem Warszawa zaczęła się dopiero odradzać, a wraz z nią także i Szkoła
im. Królowej Jadwigi, z którą Czternastka była zawsze związana. Drużyna, której działalność omówiono w Części III niniejszego opracowania, była mimo tej przerwy bezpośrednią kontynuatorką okupacyjnej Czternastki - zorganizowały ją bowiem i kierowały nią dziewczęta, które działały w okupacyjnej Błękitnej Czternastce.

Inaczej przedstawiała się sprawa Czternastki, która powstała na terenie Szkoły (wówczas „jedenastolatki” - 7-letniej szkoły podstawowej i 4-letniego liceum) na przełomie lat 1956–1957. Przez ponad 8 lat harcerstwo na terenie Szkoły nie istniało. Przez 6 lat - od likwidacji Związku Harcerstwa Polskiego w 1950 r. - funkcjonowała w szkole podstawowej (tak jak we wszystkich innych szkołach podstawowych) Organizacja Harcerska Polski Ludowej podporządkowana władzom Związku Młodzieży Polskiej. Organizacja ta z tym, co za harcerstwo uważało zarówno społeczeństwo jak i dawni członkowie ZHP, nie miała nic wspólnego.

Ośmioletnia przerwa w działalności drużyny spowodowała zerwanie ciągłości, która wyrażała się następowaniem bezpośrednio po sobie kolejnych „pokoleń” harcerskich i przejmo­waniem funkcji kierowniczych w drużynie prze młodsze harcerki bezpośrednio od starszych. Kiedy w końcu 1956 r. powstawał na nowo Związek Harcerstwa Polskiego, który miał objąć zarówno młodzież ze szkół podstawowych jak i ze szkół średnich, w Szkole im. Królowej Jadwigi (tak powszechnie nazywanej chociaż nazwę tę oficjalnie jej odebrano) nie było już po ośmioletniej przerwie ani jednej uczennicy, która byłaby członkinią Czternastki w poprzed­nim okresie jej istnienia i ani jednej, która miałaby
za sobą prawdziwe doświadczenia harcerskie.

Tak się jednak złożyło, że istniał na terenie Szkoły zarówno łącznik osobowy z poprzed­nimi okresami dziejów Czternastki, jak i fundament, na którym można było budować nowe jej istnienie. Łącznikiem osobowym była Anna Zawadzka, drużynowa Błękitnej Czternastki w latach 1937-1942, nauczycielka języka angielskiego w Szkole im. Królowej Jadwigi i opie­kunka szkolnego Koła Krajoznawczego. „Fundamentem” była grupa dziewcząt (częściowo już absolwentek Szkoły), szczególnie aktywnych członkiń Koła Krajoznawczego. Liczne w ciągu szeregu lat wiosenne i jesienne wycieczki Koła w okolice Warszawy, a także dwutygodniowy obóz wędrowny Koła w lecie 1956 r. dawały okazję
do zapoznania dziewcząt z niektórymi elementami życia harcerskiego, takimi jak współżycie z przyrodą, radzenie sobie w polu i w lesie, technika wędrowania. Oprócz tego, a raczej przede wszystkim, na wycieczkach Koła była okazja do kształtowania postaw w istocie swej harcerskich: wzajemnej pomocy, życzliwości i przyjaźni, współodpowiedzialności za zespół, za wspólne działania, a także - przez rozmowy i dyskusje - współodpowiedzialności za to, co się dokoła nas działo. W jakimś stopniu odbywało się też podczas tych wycieczek przekazywanie przynajmniej elementów tradycji harcerskiej, przedwojennej, ale przede wszystkim okupacyjnej, gdyż ta budziła największe zainteresowanie dziewcząt. Wobec istnienia w Szkole takiego „fundamentu’ stało się z chwilą reaktywowania Związku Harcerstwa Polskiego niejako rzeczą oczywistą, że musi się odrodzić istniejąca dawniej na terenie Szkoły drużyna harcerska - Czternastka - i że trzon jej będzie stanowić grupka dziewcząt najbardziej związanych ze sobą przez wspólne przeżycia w Kole Krajoznawczym.

Zaczęło się od tego, że na przełomie 1956 i 1957 roku powstała na terenie klas licealnych
drużyna, którą zorganizowała i prowadziła Anna Zawadzka jako jedyna na terenie Szkoły osoba „znająca się na harcerstwie”. W skład drużyny wchodziły na razie dwa zastępy złożone głównie z dziewcząt z najstarszych klas. Zastępowymi tych pierwszych zastępów zostały Hanka Mayer i Teresa Tretiak z klas maturalnych, a przyboczną absolwentka Szkoły, wówczas już studentka, Agnieszka Widerszal. Pierwsza Rada nowopowstałej drużyny odbyła się 18 stycznia 1957 roku.

W drużynie i w zastępach dziewczęta pracowały bardzo intensywnie, chcąc szybko „nauczyć się harcerstwa”. Zdobywano kolejne punkty stopnia ochotniczki, wiadomości o harcerstwie i jego historii, uczono się piosenek harcerskich. Wszystko to pociągało dziewczęta, chociaż w normalnych warunkach byłoby dla młodzieży w ich wieku „za dziecinne”.

Drużyna przeprowadziła w tym okresie dużą akcję pomocy dla repatriantów ze Związku Radzieckiego (w nawiązaniu kontaktów pomogli rodzice Hanki Góreckiej) - zbiórkę odzieży, książek i zabawek dla dzieci. Pozostała też w pamięci podjęta przez drużynę akcja nazywania ulic - chodziło o obmyślenie sensownych nazw (zamiast niezliczonych „Projektowanych”) dla ulic na mających powstać nowych osiedlach. Wiązało się to z dokładnym poznawaniem terenu, przez który nowe ulice miały przebiegać. Nie wiadomo, czy nasze pomysły zostały w jakiejkolwiek mierze wykorzystane.

3 maja 1957 roku odbyła się dla uczczenia rocznicy Konstytucji Trzeciego Maja uroczysta zbiórka drużyny w Ogrodzie Botanicznym w miejscu, gdzie miał powstać w związku z uchwaleniem Konstytucji kościół Opatrzności Bożej.

Wobec gwałtownego zapotrzebowania na harcerstwo w klasach podstawowych Szkoły trzeba
było niemal równocześnie utworzyć tam drugą, młodszą drużynę. Zadanie to Anna Zawadzka powierzyła Marysi Wójcik, juz wówczas studentce, której pomagała Hanka Górecka, także absolwentka Szkoły (obydwie były wieloletnimi czynnymi członkiniami Koła Krajoznawczego).

Aby dziewczęta, które już pełniły albo miały wkrótce objąć funkcje kierownicze w obydwóch drużynach, jak najszybciej mogły zdobyć potrzebne wiadomości i umiejętności, Anna Zawadzka zorganizowała dla nich w okresie ferii Wielkanocnych (18-24 kwietnia 1957) obóz pod dachem
we wsi Św. Katarzyna w Górach Świętokrzyskich. Dni - niestety chłodne i deszczowe - wypełnione były ćwiczeniami polowymi, zdobywaniem brakujących jeszcze umiejętności do stopnia ochotniczki - bieg na ten stopień odbył się w Wielką Sobotę - a wieczory gawędami o harcerstwie.
W Św. Katarzynie złożyły przyrzeczenie harcerskie dwie członkinie nowej drużyny, Hanka Mayer i Inka Malanowska.

Tej samej wiosny rozpoczął się zorganizowany przez Komendę Hufca Mokot6w kurs dla drużynowych, prowadzony przez hm Annę Stępkowską, późniejszą hufcową hufca Mokotów-Wschód, w skład którego wchodziła Czternastka. W kursie tym wzięły udział Hanka Górecka,
Hanka Mayer, Anka Moraczewska (jeszcze jedna z dawnych członkiń Koła Krajoznawczego, studentka, wtóra w tym czasie weszła do harcerstwa), Agnieszka Widerszal i Marysia Wójcik.
Na wycieczce kursu do Lasek te cztery z nich, które jeszcze nie składały przyrzeczenia harcerskiego, złożyły je na ręce hm. Anny Zawadzkiej.

Następne przyrzeczenie dziewcząt z Czternastki, tym razem w ramach drużyn, odbyło się
przy grobie Druhny Jagi Falkowskiej na Powązkach Wojskowych 21 czerwca 1957 r. Przyrzeczenie złożyła wówczas większość pozostałych dziewcząt z pierwszego, najwcześniejszego zaciągu
do Czternastki (o ile dobrze pamiętamy, były to Ewa i Teresa Bogusławskie, Stasia Grzelak,
Krysia Klonowska, Krysia Niedzielska, Renata Szwander, Teresa Tretiak, Jadzia Tuniszewska
i Danka Wójcik). Przyrzeczenie to, podobnie jak i następne - 13 października 1957 roku - odbyło
się przy grobie Druhny Jagi Falkowskiej dlatego, że została Ona wybrana na patronkę (dziś używa się terminu bohater) powstałej na nowo Czternastki. Postanowiłyśmy zmienić patronkę drużyny, którą była dotychczas Królowa Jadwiga, gdyż chodziło nam o to, żeby patronka była dla dziewcząt kimś bliższym i bardziej zrozumiałym.

W lecie 1957 r. odbywało się nadal szkolenie tych dziewcząt, które musiały pokierować pracą jako drużynowe, przyboczne i zastępowe, chociaż miały za sobą zaledwie pół roku własnej przynależności do harcerstwa. I tak w lipcu Hanka Górecka, Anka Moraczewska, Agnieszka Widerszal i Marysia Wójcik wzięły udział w obozie-kursie dla drużynowych, prowadzonym przez hm. Annę Stępkowską w ramach zgrupowania obozów dla drużynowych zorganizowanego przez Komendę Warszawskiej Chorągwi Harcerskiej w Karwicy na Mazurach. W okresie zaś od 25 lipca do 20 sierpnia w obozie szkoleniowym dla zastępowych zorganizowanym przez Komendę Hufca Mokotów wzięła udział liczna grupa dziewcząt z Czternastki (trzy zastępy z zastępowymi Hanką Mayer, Teresą Tretiak i Renatą Szwander).

Szko1enie zorganizowane w lecie i kontynuowane po wakacjach na kursie drużynowych prowadzonym przez A. Stępkowską, pozwoliło na przejęcie kierowania pracą harcerską na terenie Szkoły przez młode drużynowe (A. Zawadzka weszła .w skład Komendy Chorągwi Warszawskiej)
oraz na poradzenie sobie z ogromnym napływem do harcerstwa młodzieży zarówno z klas licealnych jak i podstawowych. Na początku roku szkolnego 1957/58 działała jeszcze tylko jedna drużyna
na terenie liceum (drużynowa Hanka Mayer, przyboczna Renata Szwander) oraz jedna drużyna
na terenie szkoły podstawowej (drużynowa Marysia Wójcik, przyboczna Hanka Górecka).
Jednak już w ciągu miesięcy jesiennych 1957 r. powstała jeszcze jedna drużyna w liceum i jeszcze jedna w szkole podstawowej. Ponadto Stasia Grzelak zorganizowała we wrześniu 1957 r. drużynę zuchową, w której skład wchodziło 19 dziewczynek z klas II, III, IV. Drużyna zuchowa istniała tylko do grudnia 1957 r., gdyż Stasia nie mogła pogodzić jej prowadzenia z dalszą nauką. Z podobnych przyczyn nastąpiły i inne zmiany w obsadzie drużyn: nie wszystkie drużynowe i przyboczne,
które były już studentkami, zdołały połączyć pracę na uczelni z pracą w drużynie.

Począwszy od późnych miesięcy jesiennych 1957 r. działały następujące Czternastki:

- na terenie liceum: 14 A, godło „Łan”, drużynowa Anka Moraczewska, przyboczna Renata Szwander
  oraz 14 B, godło „Sosna”, drużynowa Agnieszka Widerszal, przyboczna Ewa Bogusławska;

- na terenie szkoły podstawowej: 14 C, godło „Słońce”, drużynowa Marysia Wójcik, przyboczna
   od  grudnia 1957 Teresa Tretiak oraz 14 D, drużynowa Czesia Stawikowska, przyboczna
   Krysia Klonowska (od lutego 1958 p.o. drużynowa Krysia Klonowska, przyboczna
   Hanka Zborowska).

Od jesieni 1957 r. dzieje każdej z wymienionych wyżej drużyn toczyły się oddzielnie, z wyjątkiem drużyny 14 B, która po roku połączyła się z drużyną 14 A. Opisujemy więc pracę każdej z drużyn oddzielnie, z tym jednak, że nie możemy ich opisać jednakowo dokładnie, a to z powodu różnic w i1ości materiału, jaki udało się zebrać.

Poniżej znajduje się opis działalności drużyn 14 A, 14 B, 14 C, 14 D.

W Aneksie znajdują się ponadto wypowiedzi Hanki Mayer[24], Anki Moraczewskiej, drużynowej 14 A[25], Eli Małeckiej, przybocznej 14 A[26], Marysi Wójcik, drużynowej 14 C[27], oraz Stasi Grzelak, drużynowej zuchów.[28].

Drużyna l4 A i l4 B

Obydwie drużyny obejmowały dziewczęta z klas od VIII do XI. W połowie listopada 1957 r. wykrystalizował się skład drużyny 14 A (zapewne również drużyny 14 B, nie zachowały się jednak
jej rozkazy), która według Rozkazu L 1 z dnia 17.11.57 liczyła wówczas 77 dziewcząt w czterech zastępach. Odbywały się regularnie zbiórki Rady Drużyny i cotygodniowe zbiórki zastępu zastępowych, który miał własny program pracy.

Drużynowa drużyny 14 A kładła główny nacisk na integrację zespołu przez wspólną pracę i rozrywkę. Praca toczyła się dwutorowo: dla siebie (tzn. dla drużyny) i dla innych. Drużyna przystąpiła do urządzania wraz z pozostałymi Czternastkami do urządzania wspólnej izby harcerskiej na terenie Szkoły, a także do kompletowania własnej biblioteczki.

W związku z planowanym obozem letnim już od jesieni zastępy w obydwóch drużynach przystąpiły do zbierania różnymi sposobami pieniędzy na ten cel. Prowadzono więc na dużą skalę zbiórkę makulatury i butelek, zorganizowano kiermasz zabawek na choinkę, sprzedaż kart świątecznych i kotylionów na Sylwestra, a potem sprzedaż biletów na Wyścig Pokoju. Udało się także zorganizować i poprowadzić sklepik szkolny.

W ramach pracy dla otoczenia dziewczęta przygotowały przedstawienie dla dzieci z klas podstawowych oraz pomagały w bibliotece szkolnej, pełniąc dyżury i okładając książki. W kwietniu 1958 r. drużyny przeprowadziły zbiórkę odzieży dla powodzian.

W ciągu całego roku odbywały się wycieczki: poznawanie Warszawy w związku z różnymi rocznicami, np. Powstania Listopadowego, Powstania Styczniowego, odbicia więźniów pod Arsenałem, Powstania Warszawskiego itp. Odbywały się także wycieczki poza miasto, np. do Puszczy Kampinoskiej, do Zegrzynka (z noclegiem). Organizowano również wspólne pójścia do teatru i do kina, dyskusje nad wybranymi lekturami oraz naukę piosenek harcerskich, patriotycznych i 1udowych.

13 października 1957 r. odbyło się przyrzeczenie na Cmentarzu Wojskowym przy grobie patronki Czternastki przed dniem Jej imienin, a 21 grudnia przyrzeczenie w drużynie 14 A na Lisiej Polanie w Laskach, połączone z choinką i nadaniem drużynie 14 A godła „Łan”. Przyrzeczenie odbierała ha Anna Zawadzka. W tym samym czasie drużyna 14 B przyjęła godło „Sosna”.

W lutym 1958 r. Komenda Chorągwi Warszawskiej zorganizowała miesiąc braterstwa pod hasłem „Indie”, w związku z czym każda drużyna wybierała zagadnienia, dotyczące Indii, którymi miała zająć się w lutym. Na Radzie drużyny 14 A wybrano temat „kultura duchowa”. Poszczególne zastępy opracowywały takie zagadnienia jak religia, filozofia, język, literatura i przygotowywały odpowiednie eksponaty na wystawę.

Od marca zaczęła się intensywna praca nad przygotowaniem pierwszego obozu letniego obu drużyn. Obóz organizowany był w ramach Harcerskiej Akcji Letniej Młodzieży Starszej „Warmia i Mazury”. Rozpoczęło się wprowadzanie metody wędrowniczej do pracy drużyn i została otwarta przez Komendę hufca próba dla drużyn 14 A i 14 B jako dla drużyn wędrowniczych. Zastępy zajmowały
się tematyką związaną z terenem przyszłego obozu, a więc opracowywały zagadnienia dotyczące przyrody i geografii, historii, ludności, kultury i zabytków regionalnych. Zadania te obejmowały
na przykład wyszukanie w Bibliotece Narodowej materiałów na temat ludności Warmii i Mazur, przeprowadzenie wywiadu z członkiem Komendy Akcji „Warmia i Mazury”, zebranie informacji o bojownikach o polskość tych ziem, zapoznanie się z pracą Towarzystwa „Pojezierze” oraz Warmińsko-Mazurskiego Towarzystwa Kulturalnego itp.

W związku z planowaną służbą zbierano materiały (piosenki, poezje, tańce) na ogniska obozowe, przygotowywano gry i zabawy, piosenki i wiersze dla dzieci, a także zbierano książki dla ludności autochtonicznej. Ponadto harcerki brały udział w specjalnym szkoleniu przedobozowym na temat Warmii i Mazur zorganizowanym w Chorągwi Warszawskiej, a także w kursach prowadzonych w hufcu Mokotów. Były to kursy WF, sanitarny i artystyczny.

Połączone drużyny 14 A i 14 B

Obóz letni w 1958 r. zorganizowały i odbyły wspólnie obydwie starsze Czternastki – 14 A i 14 B.
Na obóz pojechało 38 dziewcząt z obydwóch drużyn (wiek 14-18 lat), z których utworzono drużynę obozową składającą się z sześciu zastępów. Komendantką obozu została Anka Moraczewska, drużynowa 14 A, a jej zastępczynią Agnieszka Widerszal, drużynowa 14 B. Opiekunką obozu była Anna Zawadzka.

Obóz odbył się w dniach od 7 do 28 lipca nad jeziorem Kośno koło małej wsi warmińskiej Łajs
(pow Olsztyn), zamieszkałej głównie przez autochtonów, a położonej na pograniczu Warmii i Mazur.

Dla większości uczestniczek obóz w Łajsie był pierwszym w życiu obozem harcerskim pod namiotami, a mimo to dziewczęta rozbiły go całkowicie samodzielnie: postawiły duże, wojskowe namioty, wzniosły wysoki maszt, zbudowały prycze, kuchnię polową, stoły i wszystkie inne potrzebne urządzenia obozowe.

Celem obozu, poza zapewnieniem uczestniczkom wypoczynku i zżyciem się drużyny,
było rozbudzenie zainteresowania problematyką społeczną, służba, czyli praca dla najbliższego otoczenia i podniesienie ogólnego poziomu wyrobienia harcerskiego poprzez zdobywanie stopni i sprawności.

Na obozie zastępy kontynuowały pracę nad poszczególnymi zagadnieniami dotyczącymi Warmii Mazur, wybranymi i przygotowywanymi jeszcze w Warszawie: a). zagadnienia społeczne - problemy ludnościowe, tradycje walki o polskość, b). zagadnienia historyczne - poznawanie historii okolic obozu, zabytki, architektura, c). zagadnienia kulturalne - literatura, gwara, piosenki, stroje, wnętrza, d). zagadnienia przyrodniczo-krajoznawcze - wiadomości geograficzne, szlaki turystyczne.

Zastępy zbierały odpowiednie materiały podczas wywiadów w okolicznych wsiach i w czasie wycieczek. Wypełniano też ankiety dostarczone przez Komendę Akcji „WiM”, np. dotyczące gwary, stanu sanitarnego studni i in. Część dziewcząt prowadziła indywidualne dzienniczki wędrówki.

Głównym punktem programu obozu była praca dla otoczenia prowadzona w trzech dziedzinach: służba dziecku, służba kulturalno-artystyczna i indywidualna pomoc mieszkańcom wsi. Służba dziecku polegała na codziennych przez około 3-4 godziny zajęciach z dziećmi przyprowadzanymi
ze wsi - były to gry ruchowe, piosenki, bajki. To przedszkole obejmowało 15 dzieci. Dzieciom starszym rozdano około 50 książek. W czasie trwania obozu zorganizowano cztery ogniska
dla ludności, w tym jedno w Bartągu w czasie trzydniowej wycieczki zastępów. Ogniska były tematyczne: Warszawa, Z biegiem Wisły, Warmia i Mazury. Ogniska były bardzo starannie przygotowywane - codziennie odbywała się nauka tańców i piosenek. Przed wyjazdem pozostawiono we wsi około stu książek.

Codziennie udzielano pomocy indywidualnej mieszkańcom wsi Łajs, Kopanki i Bałdzki Piec. Praca polegała na pomocy w polu (grabienie siana, pielenie) i na pomocy w gospodarstwie domowym.
Te indywidualne kontakty z miejscową ludnością dały dziewczętom bardzo wiele cennych obserwacji i materiału do przemyśleń i dyskusji.

Na obozie 14 dziewcząt złożyło przyrzeczenie harcerskie. Szczególnie podkreślić należy wielką liczbę zdobywanych sprawności, w większości związanych z wędrownictwem i służbą (np, opiekun dzieci, etnograf, piechur, przyjaciel Warmii i Mazur).

Obóz drużyn 14 A i 14 B w Łajsie został wyróżniony jako jeden z najlepszych obozów Harcerskiej Akcji Letniej Młodzieży Starszej w 1958 r. Był parokrotnie wizytowany przez władze harcerskie,

Odwiedził go również działacz mazurski p. Boenigk, który był obecny na ognisku dla miejscowej ludności i płakał ze wzruszenia nad osiągnięciami harcerek z Czternastki w nawiązywaniu kontaktów z ludnością autochtoniczną i w pracy dla tej ludności.

Po obozie w Łajsie nastąpiło połączenie drużyn 14 A i 14 B w jedną drużynę, która odtąd występowała pod nazwą drużyny l4 A. Drużynową pozostała nadal Anka Moraczewska, a przybocznymi zostały Teresa Baranowska i Elżbieta Małecka. Drużyna liczyła obecnie czterdzieści kilka dziewcząt w sześciu zastępach - ubyło kilkanaście dziewcząt, które przed wakacjami zdały maturę, w tym wiele tych, które należały do najwcześniejszego zaciągu ze stycznia 1957 r. W połączonej drużynie kontynuowano te dziedziny i formy pracy, które występowały w działalności drużyn 14 A w poprzednim roku, a które opisano wyżej. Były jednak także nowe ważne wydarzenia
i nowe rodzaje pracy.

Na początku października 1958 r. drużyna pomagała w pracach związanych ze Zjazdem b. wychowanek Szkoły im. Królowej Jadwigi z okazji czterdziestolecia przekazania Szkoły Państwu Polskiemu przez Jadwigę Sikorską. Dziewczęta wzięły też udział w spotkaniu członkiń Czternastki z różnych okresów jej istnienia, które miało miejsce w czasie Zjazdu.

W okresie od 27 grudnia do 5 stycznia 1959 r. odbyło się zimowisko w Górzyńcu k. Szklarskiej Poręby zorganizowane wspólnie z 1 WD Harcerzy (drużyna przy Szkole im. T. Rejtana). Komendantką zimowiska drużyny 14 A była drużynowa, Anka Moraczewska, a wzięło w nim udział 17 dziewcząt podzielonych na trzy zastępy.

Najważniejszymi punktami programu tego zimowiska były:

- codzienne kilkugodzinne (dwie całodniowe) wycieczki o charakterze krajoznawczym połączone
   ze zdobywaniem sprawności;

- przygotowanie wszystkich uczestniczek do samodzielnego prowadzenia zastępów - w tym celu
  codziennie zmieniały się zastępowe zastępów obozowych, układano wspólnie programy pracy dla
  zastępów „warszawskich” na okres zimowy i wiosenny oraz opracowywano sposób zdobywania
  stopnia wędrowniczki przez starsze dziewczęta;

- wprowadzanie wspólnych zajęć z drużyną męską.

Zbiórka zastępu zastępowych poświęcona wspomnieniom z tego zimowiska została nagrana i nadana przez Polskie Radio.

Po zimowisku drużyna kontynuowała współpracę z 1 WD Harcerzy - m.in. odbył się wspólny kominek, powstał klub „14+1”, a także zaczęto wydawać wspólny miesięcznik „Od rzeczy do rzeczy”.

W ramach zdobywania stopnia wędrowniczki kontynuowano akcję „Warmia i Mazury”. Między innymi zbierano książki dla ludności mazurskiej, prowadzono pracę zarobkową z przeznaczeniem na obóz letni, a zespół wyłoniony z drużyny brał udział w przygotowaniu Vademecum Warmii i Mazur, wydanego przez Komendę Akcji ”Warmia i Mazury” w maju 1959 r., a zawierającego cenne materiały i informacje dotyczące tego regionu.

W lecie 1959 r. drużyna zorganizowała obóz wędrowny na Mazurach. Anka Moraczewska nie mogła poprowadzić obozu i kierowała nim dotychczasowa drużynowa drużyny l4 C, Marysia Wójcik przy pomocy dawnej drużynowej drużyny 14 B, Agnieszki Widerszal i przybocznej drużyny 14 A, Teresy Baranowskiej. W obozie wzięło udział 15 dziewcząt w wieku 14-17 lat. Obóz odbył się na trasie Olsztyn - Lidzbark Warmiński - Kętrzyn - Ryn - Ruciane - Krutynia - Szczytno – Łajs. Poszczególne odcinki trasy przebywane były pociągiem, statkiem lub pieszo.

Głównym celem obozu było zapoznanie uczestniczek z terenem Warmii i Mazur pod względem turystyczno-krajoznawczym i pod kątem potrzeb tego regionu. Trasa umożliwiła zarówno obejrzenie i poznanie ważniejszych miast i głównych szlaków turystycznych jak i bezpośredni kontakt z ludnością. Wiadomości na temat poszczególnych odcinków trasy zebrane przed obozem porównywano na miejscu ze stanem faktycznym, poprawiano i uzupełniano informacje.

W ramach służby zbierano nowe dane i uzupełnienia do wykazu ciekawych miejscowości umieszczonego w II części „Vademecum Warmii i Mazur” z 1959 r. (informacje dotyczyły zabytków sztuki, architektury i przyrody, tradycji walk o polskość oraz aktualnych potrzeb danej miejscowości). Zbierano również dane do ankiet etnograficznych opracowanych przez Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich. W czasie trwania obozu zorganizowano dwa ogniska dla ludności.

Odejście z początkiem września 1959 r. drużynowej, Anki Moraczewskiej, związane z jej przeniesieniem się do Łodzi, stało się przyczyną stopniowego załamywania się pracy drużyny, w której nie było już teraz, po trzech kolejnych maturach, najbardziej doświadczonych harcerek, które tworzyły nową Czternastkę dwa i pół roku wcześniej. W drużynie pozostało obecnie około dwudziestu dziewcząt w trzech zastępach i wobec powstałych trudności nie można było myśleć o nowym zaciągu. Drużynę próbowała prowadzić Teresa Baranowska, uczennica klasy XI. (sugestię połączenia 14 A z jedną z pozostałych Czternastek dziewczęta odrzuciły). Teresa wystartowała
do pracy dobrze, z sensownym planem, ale po dwóch miesiącach musiała zrezygnować, nie mogąc pogodzić obowiązków drużynowej z pracą w klasie maturalnej,

Po rezygnacji Teresy Baranowskiej z funkcji drużynowej drużyna 14 A została formalnie rozwiązana.

Z drużyny pozostało około dziesięciu dziewcząt, które chciały nadal być harcerkami i coś razem robić. Kierowała tą grupą - zastępem Ania Cytron, uczennica klasy XI, prawą jej ręką była Wiesia Juśko z klasy X, a współpracowała z nią dawna przyboczna drużyny, Ela Małecka, absolwentka Szkoły. Praca zastępu skoncentrowała się wkrótce na współpracy z Domem Dziecka na Krochmalnej. Dziewczęta pomagały w Domu Dziecka prowadząc różne zajęcia z dziećmi, a także nawiązując
z nimi indywidualne kontakty, bardzo cenne dla obu stron.

Z początkiem 1960 r. nastąpiło, na razie nieformalne, odnowienie drużyny. W lutym zostały do niej przyjęte dziewczęta z klasy VIII, które utworzyły najmłodszy zastęp, reszta podzieliła się na zastęp z klasy X i na zastęp z klasy Xl. Najmłodszy zastęp również znalazł dla siebie zadanie w Domu Dziecka. W tym samym okresie złożyły przyrzeczenie cztery dziewczynki z zastępu z klasy X.

Niestety wkrótce zaczęły się trudności z dyrekcją Domu Dziecka, która, jak się wydaje, oczekiwała od harcerek jakiegoś bardziej zdecydowanego programu (ideowego?). Odebrało to drużynie, przynajmniej częściowo, ośrodek dokoła którego koncentrowała się jej praca. P.o. drużynowa,
Ania Cytron, nie zrezygnowała jednak - w czerwcu odbył się dwudniowy biwak w Puszczy Kampinoskiej, w czasie którego m. in. odbyło się wprowadzenie do zagadnień Warmii i Mazur w związku z planowanym obozem drużyny. Obóz nie doszedł jednak do skutku z powodu choroby Anny Zawadzkiej, która miała się nim opiekować.

W roku szkolnym 1960/61, mimo przyjęcia nowego zastępu z klasy VIII i prób zorganizowania zastępów w klasach V, praca w drużynie coraz bardziej kulała, aż w końcu zupełnie upadła. Przyczyniło się do tego odejście dziewcząt, które zdały maturę, ale przede wszystkim ogólna sytuacja w Związku Harcerstwa Polskiego.

Drużyna14 C

Jak wyżej wspomniano, drużynę harcerską w klasach podstawowych Szkoły zaczęła organizować już w lutym 1957 r. Marysia Wójcik przy pomocy Hanki Góreckiej oraz grupki dziewcząt z klas licealnych, głównie dawnych bliskich koleżanek ze Szkoły Podstawowej nr 121. Była między nimi Marysia Wieczorkiewicz, która, chociaż była uczennicą liceum im. Żmichowskiej, pracowała w drużynie l4 C aż do końca jej istnienia. Wielką pomocą w prowadzeniu drużyn był dla wszystkich tych dziewcząt - członkiń Rady Drużyny - udział w kursach szkoleniowych organizowanych przez Komendę hufca Mokotów. Większość ich uczestniczyła we wspomnianym już wyżej obozie dla zastępowych w Zachełmiu w 1957 r. oraz w obozie-kursie dla drużynowych w Milukach prowadzonym przez hm Annę Stępkowską w sierpniu 1958 r.

Drużyna 14 C rozrastała się stopniowo, ale szybko. Powstawały coraz to nowe zastępy dziewcząt z klas V-VII (wiek 12-14 lat). Dziewczę te w zastępach dobierały się na zasadzie przyjaźni. Liczba członkiń drużyny doszła do osiemdziesięciu w siedmiu zastępach. Należy w tym miejscu wspomnieć, że drużyna 14 C nie miała nigdy trudności z obsadzaniem funkcji kierowniczych mimo, że była drużyną pracującą na terenie szkoły podstawowej. Najpierw pomagały pierwszej drużynowej, Marysi Wójcik, dziewczęta z klas licealnych, a w okresie późniejszym wiele dziewcząt z drużyny, kończąc szkołę podstawową i przechodząc do klas licealnych, pozostawało w drużynie macierzystej jako zastępowe i funkcyjne. Niektóre pozostawały i tworzyły oddzielny starszy zastęp. Działo się tak
na skutek serdecznej więzi istniejącej między dziewczętami w drużynie 14 C.

Zbiórki Rady Drużyny odbywały się raz w tygodniu, a zbiórki drużyny raz w miesiącu. Zbiórki te odbywały się w izbie harcerskiej, w której urządzeniu drużyna 14 C wzięła bardzo czynny udział - jeden z zastępów wykonał szlak z czerwonych i czarnych kogutów, a inny uszył firanki.

Drużyna wybrała sobie godło „Słońce”, a od jesieni 1957 r., kiedy powstały dwie drużyny w klasach licealnych, oznaczone numerami 14 A i 14 B, występowała pod numerem l4 C (nie uległo to zmianie nawet po połączeniu 14 A i 14 B w jedną drużynę, a zatem po zniknięciu numeru 14 B).

W pierwszych miesiącach pracy zastępy zapoznawały się z harcerstwem: z Prawem Harcerskim, symboliką krzyża i lilijki, postacią patronki Czternastki, Druhny Jadwigi Falkowskiej itd. W dalszym ciągu program pracy drużyny rozwinął się w czterech kierunkach:

1. Wychowanie patriotyczne

Z okazji różnych rocznic narodowych (np. rocznice powstań) odbywały się zbiórki zastępów lub całej drużyny z gawędami o wydarzeniach, których rocznice obchodzono i o bohaterach narodowych.
Na zbiórkach tych wykorzystywano okolicznościowe pieśni, wiersze i ilustracje, które udało się wynaleźć. We wrześniu zastępy odbywały wycieczki na Stare Miasto śladami powstańców warszawskich z 1944 r. Często też bywała drużyna 14 C na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

13 października 1957 r. drużyna brała udział w uroczystości poświęcenia płyty na grobie Druhny Jagi Falkowskiej i wówczas kilka dziewcząt złożyło przyrzeczenie harcerskie. Na jesieni tegoż roku drużyna odmalowała tabliczki na grobach żołnierzy Batalionu Zośka”, a na Zaduszki uporządkowała kwatery powstańców 1863 r. Wiosną dziewczęta kładły palemki na grobach żołnierzy z „Zośki”. Tradycja porządkowania grobów powstańców trwała aż do końca działalności drużyny.

Na zbiórkach zastępów i drużyny odbywały się zajęcia: gry, zagadki, zadania do wykonania
na terenie miasta, które wpajały harcerkom wiadomości o Polsce współczesnej, o Warszawie i o dzielnicy, w której mieszkały, tj. o Mokotowie.

2. Służba dla innych

Pierwszą większą akcją drużyny l4 C w tej dziedzinie była zbiórka odzieży dla repatriantów
ze Związku Radzieckiego, szycie pieluszek i kaftaników dla niemowląt i robienie zabawek dla dzieci.

Od jesieni 1957 r. zaczęły się kontakty z dziećmi z Mazur: korespondencja indywidualna oraz zbiórka i wysyłka książek.

Wiosną 1958 r. drużyna podobnie jak 14 A i 14 B, przeprowadziła zbiórkę odzieży dla powodzian.

W ramach pomocy szkole dziewczęta pomagały w bibliotece (okładanie książek), a także rozlepiały na domach ogłoszenia o zapisach do szkoły.

Drużyna, a szczególnie jeden z zastępów, roztoczyła wielostronną opiekę nad wielodzietną rodziną znajdującą się w ciężkich warunkach materialnych - od zdobywania odzieży, zabawek, lekarstw, bawienia się z dziećmi, pomocy w pracach domowych - po zabranie jednego z dzieci (5-letniej dziewczynki) na obóz drużyny w 1959 r.

3. Praca nad sobą

Drużyna pracowała szczególnie nad wyrobieniem w dziewczętach obowiązkowości, punktualności, życzliwego stosunku do innych, szybkiego i chętnego wykonywania poleceń. Realizowano to m. in. przez zorganizowanie cyklu zbiórek pod nazwą „ABC małej gosposi”, na których dziewczęta uczyły się wykonywania prostych obowiązków domowych. Umiejętności te sprawdzano przy okazji podwieczorków, organizowanych z okazji Andrzejek, Mikołajek czy też Choinki. Te wspólne uroczystości służyły też wytworzeniu serdecznej atmosfery w drużynie.

Dziewczęta starały się być samodzielne i zaradne, do czego okazja była przede wszystkim przy przygotowaniu do obozów i pod czas samych obozów. Aby zdobyć fundusze na kolejne obozy drużyna organizowała w czerwcu wyświetlanie filmów dla dzieci w szkole (aparaturę wypożyczano z NOT-u, a filmy z ambasady angielskiej i francuskiej).

4. Krajoznawstwo i turystyka

Odbywały się liczne wycieczki zastępów i drużyny do Powsina, Puszczy Kampinoskiej, nad Świder, do Żelazowej Woli, w czasie których obok poznawania kraju dziewczęta ćwiczyły się w różnych polowych technikach harcerskich.

Jak w każdej drużynie harcerskiej ważnymi wydarzeniami w życiu drużyny 14 C były biegi na stopnie harcerskie, przyrzeczenia i obozy.

Pierwsze biegi na stopień ochotniczki odbyły się już w październiku 1957 r. Pierwsze przyrzeczenie odbyło się, jak wyżej wspomniano, 13 października 1957 r. przy grobie Druhny Jagi Falkowskiej, a następne podczas biwaku w Zegrzynku w marcu 1958 r.

Pierwszy obóz drużyny odbył się w lipcu 1958 r. nad jeziorem Robotno na Pojezierzu Brodnickim. W obozie tym wzięło udział 25 dziewcząt z klas V-VII i 5 starszych (komenda). Komendantką obozu była Marysia Wójcik, a oboźną Teresa Tretiak. Mimo bardzo młodego wieku uczestniczek, które, z wyjątkiem komendy, były wszystkie pierwszy raz na obozie, namioty zostały rozstawione samodzielnie i samodzielnie zostały wybudowane wszystkie urządzenia obozowe - kosztowało
to jednak bardzo wiele trudu. Wiele wysiłku pochłaniało też podczas obozu gotowanie, którą
to umiejętność dziewczynki zdobywały pod kierunkiem „mamy obozowej”, pani Piotrowskiej.

Na obozie dziewczęta, które tego stopnia jeszcze nie miały, zdobywały stopień ochotniczki, pozostałe stopień tropicielki - odbyły się biegi na te stopnie. Zdobywały też wiele sprawności,
np. opiekuna dzieci, sobieradka obozowego, zdobnika, lekkiej stopy. Duże zainteresowanie budziły zajęcia przyrodnicze, co wyrażało się w powstawaniu licznych zielników. Dziewczęta chodziły
też na krótkie wycieczki, poznając Pojezierze Brodnickie.

Nawiązano przyjacielskie stosunki z sąsiednią wsią Ciche, gdzie dziewczęta robiły wywiady środowiskowe. Drużyna urządzała ogniska dla ludności wspólnie z obozującą w pobliżu drużyną męską z Nowego Miasta.

Na początku roku szkolnego 1958/59 Marysia Wójcik przekazała drużynę Teresie Tretiak,
której przyboczną została młodsza siostra Marysi, Danka Wójcik. Praca w ciągu roku szkolnego rozwijała się w tych samych kierunkach co w poprzednich latach. Zarówno wtedy jak i później drużyna dużo czasu poświęcała na pracę dla innych: pomagano - jak poprzednio - w bibliotece szkolnej, pełniono dyżury porządkowe w stołówce, organizowano przedstawienia i wyświetlanie filmów dla dzieci ze szkoły nie należących do harcerstwa, wysyłano listy i paczki z książkami
dla dzieci z Mazur, nadal opiekowano się wielodzietną rodziną. Dziewczęta opiekowały
się też zwierzętami, m. in. budowały domki dla ptaków.

Na przełomie 1958 i 1959 r. kilka dziewcząt z drużyny 14 C wzięło udział w zimowisku hufca Mokotów-Wschód w Szklarskiej Porębie.

W lipcu 1959 r. odbył się drugi obóz letni drużyny nad jeziorem Kośno koło wsi Łajs, na terenie poprzedniorocznego obozu drużyny 14 AB. Komendantką tego obozu była Teresa Tretiak,
a oboźną Danka Wójcik. W obozie wzięły udział 24 dziewczynki. Obóz brał żywy udział w akcji Chorągwi Warszawskiej „Warmia i Mazury”, kontynuując tradycję obozu 14 AB na tym samym terenie w poprzednim roku. Dziewczęta organizowały ogniska dla ludności, zabawy dla dzieci, a także wyświetlały dla dzieci filmy-bajki, czym dzieci mazurskie były zachwycone. Oczywiście trzeba było zabrać ze sobą na obóz całą potrzebną aparaturę. Po obozie drużyna otrzymała pochwałę za dobrze przeprowadzoną akcję. Na tym samym obozie robiono też wiele wycieczek m.in. krajoznawczą do Olsztyna i przyrodniczą w okolice jeziora Łańskiego z nocowaniem w lesie. Na obozie nad jeziorem Kośno dziewczęta zdobywały wiele sprawności, m.in. opiekuna dzieci, kuchcika, sanitariusza.

Na przełomie 1959/60 r. odbyło się zimowisko drużyny w Krynicy Górskiej pod komendą Danki Wójcik i Agnieszki Morawińskiej.

W marcu 1960 r. nastąpiła zmiana na stanowisku drużynowej drużyny l4 C - drużynową została Danka Wójcik, a przyboczną Ewa Klarnet. W 1960 r. drużyna nie urządziła obozu letniego, natomiast część drużyny wyjechała na obóz hufca do NRD w ramach wymiany między ZHP a FDJ. Nie był to obóz pod namiotami dziewczęta mieszkały w domkach campingowych. Zwiedziły parę ciekawych miejsc, np. galerię drezdeńską, fabrykę porcelany, góry Harzu.

W sierpniu 1961 r. odbył się ostatni obóz drużyny nad jeziorem Partęczyny, prowadzony przez Dankę Wójcik przy pomocy Ewy Klarner jako oboźnej. Było na nim wiele dziewcząt, które dopiero niedawno wstąpiły do harcerstwa i na tym obozie zdobywały stopień ochotniczki. Zdobywano też sprawności, m.in. kucharza, śpiewaka, aktora, sapera. W ramach pracy dla innych drużyna organizowała ogniska dla ludności, a także porządkowała i przygotowywała teren do założenia ośrodka turystycznego PTTK.

Po obozie nad Partęczynami drużyna 14 C wkrótce przestała istnieć. Przyczyniły się do tego podobnie jak w wypadku drużyny 14 A zmiany w Związku Harcerstwa Polskiego i związana z nim reorganizacja hufca.

Drużyna14 D

Najmniej wiadomości udało się zgromadzić ma temat drużyny 14 D. Drużyna ta powstała na terenie klas podstawowych Szkoły na jesieni 1957 r.. kiedy drużyna l4 C, licząc już około osiemdziesięciu dziewcząt, nie mogła przyjąć zgłaszających się kandydatek. Drużynę jako p.o. drużynowa objęła Czesia Stawikowska, a jej przyboczną została Krysia Klonowska, dotychczasowa zastępowa w drużynie l4 C. Na początku lutego 1958 r. Czesia Stawikowska przeniosła się do drużyny Walterowców i została zwolniona z funkcji drużynowej. P.o. drużynową drużyny 14 D została wówczas Krysia Klonowska, a jej przyboczną Hanka Zborowska, która nie była uczennicą Szkoły im. Królowej Jadwigi. Drużyna składała się z czterech zastępów, a zastępowe i podzastępowe tworzyły zastęp pracujący systematycznie pod kierunkiem drużynowej.

Jeżeli chodzi o treść pracy drużyny, to udało się jedynie ustalić, że dziewczęta opiekowały
się kilkoma osobami w podeszłym wieku, robiąc zakupy, sprzątając, nosząc węgiel,
a fundusze na obóz gromadziły prowadząc całoroczną zbiórkę makulatury.

W lecie 1959 r. odbył się pod komendą Krysi Klonowskiej jedyny obóz drużyny 14 D nad jeziorem Partęczyny. Dziewczęta zdobywały tam sprawności przyrodnicze i wędrownicze. Zorganizowały
też wspólnie z obozującą w pobliżu drużyną męską dwa ogniska dla ludności.

Po obozie nad jeziorem Partęczyny prowadzenie drużyny objęła dotychczasowa przyboczna, Hanka Zborowska. Drużyna istniała do końca roku szkolnego 1959/60.

* * *

W ciągu lat 1960-1961 stopniowo przestały istnieć wszystkie trzy XIV-te WŻDH związane ze Szkołą im. Królowej Jadwigi. Najdłużej przetrwała drużyna l4 C, złożona z dziewcząt ze szkoły podstawowej, najliczniejsza i najmocniejsza dzięki posiadaniu kadry, która kolejno przejmowała kierownictwo. Jednak zarówno dla drużynowych drużyny 14 C jak i dla drużynowych pozostałych Czternastek praca stała się zbyt trudna, gdy zmiany w Związku Harcerstwa Polskiego spowodowały odejście prawie wszystkich dawnych instruktorów, a między nimi, co było dla Czternastek najważniejsze, odejście hufcowej, hm. Anny Stępkowskiej. Umiała ona trafić do tych wielu funkcyjnych Czternastki, które szkoliły się na prowadzonych przez nią kursach, umiała pomóc im w pracy.

Czternastka jako harcerska jednostka organizacyjna nie przestała jednak wówczas istnieć w sposób ostateczny. Na miejsce drużyn żeńskich powstał z czasem szczep koedukacyjny z tym samym numerem i także imienia Druhny Jadwigi Falkowskiej[29]. Ale swoją historię Szczep ten - jeżeli będzie chciał - musi napisać oddzielnie.

powrót na początek strony